Haba PeulandôK

HABA PEULANDÔK

Oleh

(alm.) Tgk. Yahya Badén, Peudada

Bak si uroe dipeulandôk bak jijak-jak ka meuteumèe saboh alue di dalam uteuen. Ban jikalôn dalam alue nyan jai leupah na eungkôt raya-raya, galakji jikeumeung seumeuseuet, teutapi pakriban jiseuet, amak pi sit tan, lom pi alue nyan hana teulhôb. Bit pi meunan jiduek leugat di sinan di ateueh saboh tunggôk kayèe, lanja jisemeuseuet ngon babah, miseue dilèe yôh jiseumeuseuet di laôt.

Na dum cèh ranub sigapu ka jiseumeuseuet sidroeji, ka trók keunan saboh bui meureugôh, laju  jiteumanyong : "Hai peue buet teu nyan Teuku Waki ?" Ban jideungô lé peulandôk teunanyong bui meunan, laju ke jiseuôt ngon narit meudeungkéng : "Keupeue nyang peureulèe that kah tanyong-tanyong buet kèe. Dikèe na torn kutanyong buetkah, salang dikah sabé kakueh ateueng gob". Seuôt bui : "Hai meungkuteumanyong mantông dikèe pi hanjeuet ? Sit beungèhteu lé ?" Jikheun lé peulandôk : "Leubèh nibak beungèh pi, peue peureulèe kah tanyong, ka ka eu teungoh keseumeuseuet, kukeumeung drob dum eungkôt bubé-bé raya, keu peue nyang katanyong, laén nibak kakeumeung lakèe bulueng".

Kheun bui : "Bit nyo tapeurôh dro kèe sidroe, tabri d'kèe meungdua boh euntreut". Kheun peulandôk : "Nyan na meu iseuk ban kukheun, nyobit ceulaka raya kah. Bôhmeungnyo kalakèe roh, peue lom nyang kadông han katrôn laju kajak lhôb". Hana lawan mangat até bui ban jideungô meunan, laju ka jitreun lam ie jijak seumeulhôb. Teungoh-teungoh jiseumeulhôb, ka trók keunan saboh rimueng. Ban jikalôn bui teungoh peugèt ateueng neulhôb, jikeumeung seumeuseuet, lanja jikheun: "Tapeurôhku sidroe sajan gata, mangat taseumeuseuet dua-duateu". Seuôt bui: "Bèk bak kèe talakèe, keudéh bak "Teuku Waki" tatanyong, meungdikèe pi alah na gobnyan peurôh". Kheun rimueng : "Tapeurôh kèe ro" Teuku Waki "seumeuseuet ?" Seuôt peulandôk : "Pakri bunoe kôn butakeu hana leumah ka eu kèe, aneuk matakeu ceureuléb nyan ?" Kheun rimueng : Seuôt peulandôk : "Atra ro watèe kajak dika'h matakeu lam lungkiek pha pakri leumah ka eu sapeue".

Kheun rimueng lom : "Digata watèe beungèhteu keu gob beungèh bit-bit ro beungèh, teutapi tapeuröh kèe seumeuseuet". Seuöt peulandök: "Teuma meungnyo kalakèe röh kah, peue lom kadöng, han kajak mita amak mangat taseumeuseuet." Yöhnyan dirimueng pi jijak mita amak dalam gampöng, sira jiriwang meuteumèe saboh gajah, teuma jitanyong lè gajah: "Ho tamè amak nyan "teuku beuransah?" Seuöt rimueng: "Kukeumeuag jak seumeuseuet, jèhpat ngon peulandök". Kheun gajah: "O, bahlé kuseutöt kèe sidroe sajan gata". Seuöt rimueng. "Peue salah teuma, tajak hanjeuet". Yöhnyan ka jijak leugat meu iköt-iköt bak teumpat seumeuseuet. Ban jikalön lé peulandök rimueng ka jiriwang sajan-sajan ngon saboh gajah leugat ka jimarit : "Hai aneuk lém paléh, keupeue nyang kajak ba keunoe meulatang keundö ceulaka nyan, han jitém sapeue tungang lagèe peue-peue."

Jideungö lé gajah kheun peulandök meunan. Yöhnyan ka jiseuöt leugat : "Pajan ro nyang han kutém sapeue tapeugah, bit beurakah raya gata "Teuku waki". "Kheun peulandök : "Böh meungnyo bit-bit kah jeumöt, peue lom kadöng teuma, han katreun laju dalam alue kajak seumeuseuet." Yöhnyan laju digajah jitreun jijak seumeuseuet, meugantoegantoe ngon rimueng ngon bui. Dipeulandök pi jibantu lé seun-seun sigö jiseumeuseuet ngon babah, sira jiduek di cóng cidue, "cak grum, thö-thö kréng." Na sikeujab jiseumeuseuet ngon sunggöh-sunggöh até, alue nyan pi ka thö. Takalön keu eungköt mèt-möt, jai leupah na na, na nyang bubé sapai, na nyang bubé pha, Iadom na sit nyang ubit-ubit lom nibak nyan. Teuma jikheun lé peulandök ubak lhèe meulatang laén : "Peue nyang kaseuet sabé, hana ka eu ie ka thö, pakön nyang han katreun laju kajak drob eungköt jéh, hana ka eu ka meugriwa-griwa dum." Rimueng, gajah seureuta ngon bui, ban lhèe jih leugat ka jitreun jijak keumeukueb, jidrob eungköt seun-seun saboh, meujan-jan na sit nyang dua-dua.

Ri-ri nyang jiteumèe bandum jiglawa u darat leup'èk-leup'ok. Na sabo'h eungköt bacé rayaji bubé tamèh jikueb lé rimueng, lanja jitreung u darat, rhöt di keue peulandök. Ban rhöt meuleup'ok di keueji, yöhnyan dipeulandök teukeujöt lagèe raya, seureuta jikheun : "

"O, hai aneuk lém bajeueng keu, keupeue nyang kaglawa beurangkaho, keunöng bak-bak gakikèe, ka eu keu meungmeuleuhöbku, kucah-cah beuteubiet èk-èkkeu röt babah." Ban jideungö lé rimueng tutö peulandök meunan, yóhnyan ka jikheun : "Alah hai, hana kusaja, bèk beungèh-beungèhteu hai "Teuku Waki", bak atéku hana gata teupat nyan." Kheun peulandök lom : "Atra sit buta keu, hana kangieng, kapeukhö-peukhö". Teuma eungköt pi ka lheuh jikueb jitamon di darat ka meuseu-u : yöhnyan kheun peulandök : "Böh peu lom kadöng teuma, pakön han kacok leugat amak mangat tajak seuet, jéhpat saboh abeuek treut röt barat, lom jikheun bak bui : "Kah tinggai di sinoe dilèe, kakeumiet eungköt nyoe dum bèk jipajöh lé bubrang, kadang pat-pat euntreut jiteubiet; nyan bèk kapjöh lé kah dum; meunkapajöh ka eu keu paloe keu saja, ka lheuh kubileueng kuböh tanda. Meungnyo euntreut hana lé lagèe söt, kusipak beuteusuet aneuk-aneuk matakeu". Lheuh jikheun nyan dipeulandök ka jijak lhèe ji, rimueng ngon gajah keudéh bak abeuek laén. Dibui pi ka jiduek di sinan jikeumiet eungköt.

Na dum masak bu sikai breueh, ji eu lé peulandök bui ka trók keunan bak jih sira jiplueng ngon meuh'ueh-meuh'ueh. Laju jitanyong, hai aneuk som ceulaka, keupeue nyang kaplueng keunoe, sidéh kukeubah kah kuyue keumïet eungköt. Jikheun lé bui : "Alah hai "Teuku Waki", kèe rab paloe, hana kutunè gögasi ceulakakeu, rayaji silagoena jijak pajöh eungköt geutanyoe. Watèe kutham han jitém patéh, kèe-kèe jikeumeung mamöh meukrèb-krèb. Nyankeu sabab kuplueng keunoe kujak peugah, bèk euntreut tapeusalah kèe". Ban jideungö lé peulandök peuneugah bui meunan bagoe, beungèhji lagèe peue-peue. Mirah mukaji sira jiceumaröt, teuma jikheun bak rimueng : "Kajak kah hai "beuransah", kajak pagab gögasi sibajeungkeu, bèk kabri pajöh eungköt geutanyoe nyangsa hèk teu taseumeuseuet bunoekön, keupeue jijak pajöh lé jih." Teuma dirimueng pi ka jijak leugat han jimeudawa. 'Ohban saré trok keudéh, bit-bit leumah jikalön na saboh gögasi raya that-that. Aweuek jaroeji mantöng na bubé bak iböh, teungoh ji'ab eungköt dum jipajöh. Han jan meurab pi keunan jijak, sit ka teumakotji meugeudökgeudök, han jijeuet kalön ateueh gögasi. Yöhnyan leugat jiplueng ngon meutaga, jigisa bak peulandök, sira jikheun : "Alah, rab bajeueng raya kèe, gögasi beusigeulètkeu, rab jikab kèe-kèe, han kujeuet jak lé hai "Waki", bahlé jipajöh keu jih bandum". Jideungö lé peulandök meunan, sira ngon beungèhji, teuma jiyue bak gajah jiyue jak paröh gogösi. Digajah pi ka jijak leugat, teutapi na dum saboh taloe tanoh treut hana lom trok keunan, laju ka meukhöt-khöt, meuyö-yö lagèe uteuen angén pot, meungsaboh langkah pi han jitém meugrak lé u keue. Teuma jiplueng leugat geureubamgeureubum jak peugah bak peulandök. Ban jideungö lé peulandök meunan bagoe, beungèhji lagèe seudöng, jiceumaröt ngon tuloe asèe, sira jikheun : "Bit beulaga bandum, meungsidroe pi han jeuet taharab, bandum geusuen, raya boh pökpök, aneuk lém paléhkeu. Böh kaduek kah di sinoe, kaseuet laju paya nyoe bacut-bacut, bahlé kèe jak paröh gögasi. Teuma laju ka jijak. Bansaré leumah jikalön bit-bit gögasi nyan raya sileupah ékna. Yöhnyan sangna meunyum teumakotji bacut. Bit pi meunan jipeukreuh atéji jijak laju peurab keunan, sira jimè sikrak uröt na bubé sapai. Jiék leugat u cöng kayèe raya, laju jiikat uröt jipeugèt ayon ngon jiböh pak bak takue droeji. Takalönkeu saré garien-garuen jih di cöng kayèe, meujan-jan jiyök-yök jikalön ka köng atawa hana lom. Ban jideungö lé gögasi su krah-kruh di cöng kayèe rab geuniréngji, yöhnyan leugat ka jitangah u manyang. Ban ji eu peulandök teungöh cula-caloe peugèt pak uröt, teungoh jipeulöb-peulöb bak takueji, yöhnyan laju ka jisudi : Hai peulandök bajeung keu, peue kapeugèt nyan di cöng kayèe ?"

Dipeulandök pi laju jijaweueb : "Panè tatupeue digata, taharab sit keu raya teu, sang-sang han ék jipeurönteuh lé ie, adak meung ie lagèe dilèe-dilèe kön, nyobit digata han anyötteuh, ta eu 'oh trók ie euntreuk malam, peue han meugulé-guléteuh u laöt ?" Jideungö lé gögasi kheun peulandök meunan, leugat ke jitanyong : "Peue kakheun ? Pajan trok ie raya ?" Seuöt peulandök : "Panè tatujan teuma, meungbiek digata lalé ngon mutandarah, peue tatupeue, hana tadeungö geupeugah lé raja euntreuk malam watèe lheuh seumayang mugréb, phon jiék ie beuna raya leupah na-na, ngob bumoe, ngob nangroe, ngob gunong-gunong dum, abéh anyöt kaméng- kaméng, manok-manok, leumó-leumó dum, geutanyoe-geutanyoe pi anyöt sit meunghana meukri, sabab nyankeu dikèe teumakötku that-that." (bersambung).

Kheun gögasi : Teuma keu peue sit nyang taikat droeteu nyan ?" Seuöt peulandök : "Pakri han kuikat, meungnyo hana kuikat meunoe, euntreuk watèe trók ie raya meuhat hanyötku u laöt, 'ohröh hana janlé kujak ho laén, uroe ka seupöt ka rab asa, teugoe digata hana tapeureumeun sapeue, 'ohnoehat meungdroeteu hana lom na teumpat meuseu

7 Kheun gögasi : "Böhmeungnyo meuman, hokeu kujak dikèe kumita teumpat, kuplueng ateueh rueng gunong jéh pakri ék lheuhku bak até gata ?" Seuöt peulandök : "Meungnyo sit taplueng ateueh rueng gunong nyan, lom pi adak trok u puncak pi hana meuhat sit seulamat, kadang keunan pi trok jiék ie raya." Kheun gögasi : "Alah hai, pakön han tapeugah ro siat ho kuplueng kaman dikèe nyoe ?" Seuöt peulandök : "Peue ho teuma, adak mangkapatéh kèe, teuntèe ka tapeugèt lagèe kèe peugèt. Ta eu dikèe kupeugèt taloe kugantung droeku u cöng kayèe mangat bèk jimèku lé ie raya". Keun gögasi : "O, meungnyo meunan dikèe pi bahlé kugantung droeku sit lagèe gata, tabri ro dikè saboh cabeueng". Seuöt peulandök : "Digata bèk di sinoe, badanteu raya that, han jitheun bak cabeueng kayèe nyoe, jéh bak cabeueng kayèe jéh, sidéh cabeueng kayèe nyang raya lom pi manyang". Seureuta ka jipeuleumah sibak kayèe laén. "Teuma mengnyo ka keumeung gantung droeteu sinoe, peue lom nyang tameu ayeuem, han tamita taloe, nya.ipat awé ngon daneun dum, pakön,han tatarék leugat." Digögasi han jimeulalé lé, usia. 'Ohsaré ka asé awé, laju jiyue lé peulandök : "Peue lom 'han taputa laju taloe bagah-bagah meungbubé sapai." Ban lheueh gögasi puta taloe na bubé sapai, lom jikheun lé peulanök : "Kadang nyan hana köng, 'oh trók ie raya teuma putöh, droeteu sit nyang paloe, pakön han taci reuet dilèe ?" Putoh Kheun peulandök : "Nyan rab paloe, panè keumah bubé nan, alahkeu 'hana lom trok ie raya, peue lom han taputa laén meungbubé aweuek jaroe droeteu." Lheuh jiputa taloe laén, na bubé bak u, teuma ka jireuet lom han jitém putöh. Ji eu lé peulandök taloe nyan han lé putöh, teuma jiyue leugat gantung u cöng kayèe. Saboh ujöng jiikat bak uram cabeueng kayèe, teuma saboh ujöng treuk jipeugèt lagèe tarön hana jiböh giek. Jikheun lé peulandök : "Nyan dalam pak nyan keunan talöb, taculök ulèeteu 'oh takue, teuma tapeulheueh badanteu bumeuayönayön mangat bèk meutheun ie." Lheuh jipeugèt lé gögasi lagèe nyang jipeugah lé peulandöd, jiböh pak, teuma laju jiculök ulèeji dalam pak jilhom droeji meuayönayön, teuma kheun peulandök : "Nyan cuba-cuba ci tameulawan ngon kuat, mangat ta eu, kadang sit rapöh that taloe nyan." Gögasi pi ka jituröt lagèe tutö peulandök, laju lé ka jimeulawan. Barö sigö geuték droeji, ditaloe nyan sit ka meuc'uet laju keudroeji ngon köng silagoe-lagoe na. Gögasi pi ka meurasa peudéh takueji, teutapi jikeumeung peukeundö han jeuet Ié, sabab gakiji pi ka meugantung-gantung. Sabab nyan jimeulawanlé ngon garien-garuen, ngon meugr'o-gr'o teusuet lidah-lidahji. Bubé na kayèe nyang ubit-ubit di geunirèng nyan habéh patahpata'h, patah paté bandum wie uneun meuseupét ngon gaki gögasi bak jimeulawan. Nadum masak bu siarè breueh ka jimeulawan, yöhnyan teuma ka seungab, hana lé mét-möt, nyang na mantöng tadeungö meugr'o-gr'o lagèe su riyeuek keunong sa

Teudöh meugr'o-gr'o gögasi ka keumah, teupat urat maté di dalam gantung. 'Oh maté gögasi, teuma dipeulandök lanja jiplueng jak meuhei rakan : rimueng, gajah ngon bui sira jikheun : "Ka keumah digögasi sigeulanteue bibeuekeu, ka kugantung u cöng kayèe raya." Phön-phön digajah hana jipatéh, sabab jipiké jih nyang raya dalam kawan han sit jijeuet, panè na patöt teuma peulandök nyang bubé sapai èkji jipeulaku sidumnan. Yöhnyan leugat ka jijak ramé-ramé jikeumeung jak p;unyata.

Ban jikalön bit-bit lagèe peulandök peugah, ta eu keu teubah habah-babahji, silagoe ékna. Teuma jitanyong lé bui ubak peulandök : "Pakriban nyang asai phön nyang jeuet tagantungjih u cöng kayèe ?" Dipeulandök pi ka jipeuga'h : "Phön-phön ban trok kèe keunoe ku eu teungoh jipajöh eungköt, laju kucaratjih kuyue jak ho rèt ji keudéh, bèk lé jipajöh, jipeuabéh eungkötkèe. Teuma jikheun jikeumeung pajöh kèe-kèe. Yöhnyan dikèe pi ka beungèhku, meungkutajö treuk laju "leugeung" kutrom bak mukaji. (bersambung).

Bèk lalè jibeudöhlé jisrang-abrang, jimeuh-meu'h ateueh kèe, ta eu keu kuantök keutam-keutam meungsigö hana jiteumèe .baïah. Beungèhji lagèe peue-peue, yöhnyan laju ka jimubit jikab gigoegigceji jitajö jikeumeung wa bak keu-ieng kèe. Kukalön hana gèt laku, teuma meungkudrob treuk laju bak sa paiji kubeureukah u liköt bandua blah, kuhaling-haling ban sabohyan. Kuceukak bak takueji ngon meugr'è-gr'è teuglöng mata-mataji. Nyan ta eu keu dum kayèe patah bak jimeulawan aneuk sibajeueng rayakeu. Sigö kuglueng teugeutitji jangkèng-mangkeung, jibeudöh jitajö dumnan ka jirasa hana jra ji lom. Teuma meukudrob treuk bak takueji ngon jaroe wieku. kutarék leugat awé ngon daneun siblah jaroeku treuk, meungku ikat treuk laju bak maréhji, kugari u cöng kayèe, ka maté di sinan. Dibui 'oh jideungö peulandök peugah meunan, sit leugat ka jipatéh, meunan sit digajah ngon rimueng. Teuma leugat jimupiyoh jipeusapat bubé na eungköt nyang mantöng tinggai leubéh bak jipajöh lé gögasi. Jipeusapat ngon eungköt nyang meuteumèe dudoe, laju jiweuek bagian dua, saboh bagi dipeulandök sidroeji, teuma yang saboh bagi treuk jiweuek peuet, saboh bagi sapo, dipeulandök saboh bagi, dirimueng saboh bagi, digajah saboh bagi, dibui saboh bagi. Dalam bagian nyan jicök lom lé peulandök saboh sapat nyang raya-raya.

Sumber: 

Drs. Budiman Sulaiman, Bahasa Aceh, Jilid I, Jurusan Bahasa dan Sastra Indonesia Falcultas Keguruan Universitas Syiah Kuala Darussalam — Banda Aceh, 1977. Halaman, 22

Dikutip dari "HABA PEULANDÖK" oleh (alm.) Tgk. Yahya Badén, Peudada.